Oprichting[i]
De oprichting van de werkgroep kazematten vond plaats in het jaar 1974 en moet worden geplaatst in het kader van de activiteiten van de afdeling Maastricht van de Nederlandse Jeugdbond ter bestudering van de geschiedenis (NJBG). Het begon allemaal met een artikel in dagblad De Limburger in april van dat jaar over de heer Jacques Koch en de rondleidingen door de kazematten. Koch was tijdens de Tweede Wereldoorlog hoofd van schuilkelder Friesland en naast zijn huis aan de Aert van Trichtweg 26 was een toegangstrap naar de kazematten. Al vrij snel na de oorlog was hij begonnen met het geven van rondleidingen in de oude mijngalerijen. Belangstellenden verzamelden zich op de Aert van Trichtweg en Koch liep dan meestal met de bezoekers ondergronds naar het Waldeckpark.
Het artikel in de krant maakte er ook melding van dat de Maastrichtse V.V.V. vanaf de zomer 1974 van plan was meer regelmatig rondleidingen te gaan geven met het bastion Waldeck als startpunt. Voor dat plan werd hulp gevraagd en een aantal leden van de NJBG-afdeling Maastricht meldde zich om te helpen.
Rondleidingsroute
Die hulp bleek meer dan welkom te zijn en eerste werkzaamheden bestonden er uit de rondleidingsroute vanaf bastion Waldeck naar het Minister Goeman Borgesiusplantsoen veilig begaanbaar te maken voor de verwachte bezoekersstromen. Er werden talloze gevaarlijk uitstekende spijkers uit wanden en gewelven getrokken en een hoeveelheid puin en afval werd naar buiten gebracht. Enkele enthousiaste jongeren werden opgeleid tot gids en gaven die zomer ook al rondleidingen samen met Koch en enkele andere oudgedienden. Die eerste rondleidingen waren een groot succes, honderden mensen, Maastrichtenaren en niet-Maastrichtenaren meldden zich aan de deur in het Waldeckpark. De coördinatie was in handen van Hans Kamphoven van de V.V.V. en op een zekere dag was het zo druk dat hij met zijn Austin Mini de gidsen aan de uitgang op het Goeman Borgesiusplantsoen opwachtte en met Petromax lamp en al in vliegende vaart naar Waldeck bracht om zo snel mogelijk een volgende groep mee naar binnen te nemen.
Rondje Waldeck …
Enkele jongelui van de NJBG waagden zich aan een verdere verkenning van het gangenstelsel en raakten ervan overtuigd dat er daar onder de grond nog veel meer werk te doen was. Tijdens de rondleidingen vanaf bastion Waldeck bleek bijvoorbeeld dat de gids met zijn groep naar de koepel onder het bastion kon lopen en dan vervolgens dezelfde route terug moest lopen om de weg naar de verbindingsgangen te vervolgen. Dat was niet alleen minder interessant voor de bezoekers, maar leidde ook tot problemen als er meerdere groepen tegelijk op pad gingen.
De jonge onderzoekers hadden als snel ontdekt dat het oorspronkelijke gangenstelsel de mogelijkheid bood onder bastion Waldeck een rondje te lopen en dat die weg aan de zuidoostelijke kant was versperd. Het kostte nog enige moeite de oudgedienden onder de gidsen hiervan te overtuigen. Maar toen het mogelijk bleek van de kant van de koepel af met een zaklamp vlak onder het gewelf een lichtstraal te werpen naar de andere kant, was er geen twijfel meer mogelijk.
De werkweek in oktober 1974
In de herfstvakantie van 1974 werd er voor het eerst op grotere schaal gewerkt in de kazematten. De werkzaamheden vonden plaats van 21 tot en met 26 oktober en waren er op gericht de tweede doorgang onder bastion Waldeck naar de koepel toe vrij te leggen. Er bleek in die gang een berg grond vrijwel tot aan het gewelf te liggen over een lengte van ongeveer 10 meter. Er was daar gelukkig op dat moment ook al een verticale schacht die kon worden gebruikt voor het afvoeren van grond. De gemeente Maastricht ondersteunde het project royaal en stelde materialen beschikbaar zoals houwelen, schoppen en kruiwagen, maar ook een hijsinstallatie om de kruiwagens naar boven te takelen en containers om de grond af te voeren.
Deze werkweek was ook een landelijke activiteit van de NJBG hetgeen betekende dat jongeren uit het hele land kwamen helpen. Deze mensen -een twintigtal- kregen de mogelijkheid te overnachten in de schuilkelder onder het Minister Goeman Borgesiusplantsoen die destijds nog door de Bescherming Bevolking (BB) werd beheerd. Ook de BB ondersteunde de werkweek en zag een gelegenheid een aantal mogelijkheden van de schuilkelder in de praktijk uit te proberen. Zo kwamen er chemische toiletten en werden de noodwatervoorziening en de luchtverversing in gebruik genomen. Het maandblad De Paladijn van de BB wijdde er een artikel aan.[ii] Er waren inclusief de Maastrichtse gravers in totaal 32 deelnemers. Die werden in twee ploegen ingedeeld, één ploeg werkte een dag lang en de tweede ploeg maakte cultuurhistorische excursies in de omgeving. Al snel werd duidelijk dat het niet mogelijk was 16 mensen tegelijk te laten werken aan de berg grond, daar was eenvoudigweg onvoldoende ruimte voor. Dat betekende dat er ook andere opruimwerkzaamheden in het gangenstelsel Waldeck werden uitgevoerd. De werkweek was een groot succes en de gewenste doorbraak werd bereikt. Het was aan het eind van de week nog niet allemaal volledig in orde voor de rondleidingen. Zo moest het oorspronkelijke vloerniveau nog worden bereikt en lagen de nissen in de gang nog vol met aarde.
Dat bracht de Maastrichtse jongeren op het idee een vaste Werkgroep Kazematten op te richten om het werk in de gangen te kunnen voortzetten.
Jos Notermans
Maart 2021
[i] De gegevens voor dit artikel werden ontleend aan het geheugen van de auteur en aan:
Jaarverslag 1975 Werkgroep Kazematten;
Stichting Maastricht Vestingstad, 10 jaar werk in de Kazematten, Maastricht 1984.
[ii] https://schuileninmaastricht.com/wp-content/uploads/2020/07/Paladijn.pdf
