Een lange wenteltrap
Bij de bouw van het fort in de jaren 1701-1702 was het nog een probleem water op de bouwplaats te krijgen. Het kostbare transport van water werd als een van de redenen genoemd waarom het moeilijk was een aannemer te vinden voor het uitvoeren van de metselwerken. We moeten dan ook aannemen dat er bij de aanvang van dat werk nog geen waterput in deze omgeving was. Toen het fort in de loop van het jaar 1702 gereed kwam, was er binnen de muren van het vestingwerk een bijna veertig meter diepe waterput in de mergelrots van de Sint-Pietersberg uitgehouwen. Rondom die waterput loopt nog steeds een wenteltrap van negentig treden die beneden in de mergelgroeve nog eens met achttien treden in een rechte lijn is verlengd, in totaal dus 108 treden. Deze waterput werd in 1822 voorzien van een zuig- en perspomp om het water naar boven te pompen. Ze werd bij de opheffing en ontmanteling van de vesting in de jaren na 1867 onbruikbaar gemaakt door er puin in te storten. In de jaren 1985-1987 werd de put door vrijwilligers van Stichting Maastricht Vestingstad leeg gehaald zodat er tegenwoordig weer kristalhelder grondwater in staat. Daarbij kwam een kleine schat aan archeologische voorwerpen tevoorschijn die een plaats in het fort verdienen.
Een tweede waterput
Een eigen drinkwatervoorziening was in het fort geen overbodige luxe. De kans was namelijk groot dat het relatief afgelegen vestingwerk bij een belegering van de stad afgesneden zou raken en dat de bezetting vervolgens volledig op eigen middelen was aangewezen. Bewaard gebleven archiefstukken over de belegering van 1748 vertellen ons dat de lokale strategen toen rekenden met een vaste bezetting van vierhonderd man onder bevel van een kolonel. Waarschijnlijk vond men destijds één enkele waterput voor zoveel militairen wat aan de magere kant en in 1742 werd daarom een tweede waterput geslagen op een terrein ten noordoosten van het fort. Deze put lag lange tijd onder de parkeerplaats van het café-restaurant fort Sint Pieter verborgen en werd in 2013 vrij gelegd. De put had een doorsnede van 2.20 meter en werd omstreeks 1745 voorzien van een bomvrij gewelf van een meter dik. Blijkbaar was het de bedoeling de watervoorziening via deze put ook tijdens een beschieting intact te houden.
Hierdoor ontstond een merkwaardig koepelvormig gebouwtje dat min of meer in de aarden wallen buiten het fort verzonken was. Na de opheffing van de vesting en de gedeeltelijke sloop van fort Sint Pieter bleef deze waterput nog in gebruik bij de boerenfamilies die bepaalde delen van het vestingwerk bewoonden. Bij de inrichting van het ontspanningsoord fort Sint Pieter in de jaren 1936-1938 werd het terrein geëgaliseerd en verdween het putgebouwtje uit het zicht. De Vereniging Natuurmonumenten, nu eigenaar van fort en omgeving heeft de overblijfselen van de bomvrije put laten vrij leggen en consolideren. De putschacht is gevuld met grond en puin.
De derde put
De bezetting van het fort kon overigens nog over een derde waterput beschikken. Deze was gelegen in de zogenaamde ‘kazemat de toegemaakte gaaten’, een klein stelsel van mergelgangen dat ten noordwesten van het fort was gelegen. Het dankt zijn naam aan zijn dichtgemetselde ingangen aan de zijde van het Jekerdal cq de Mergelweg. Via een trap en een galerij konden de militairen dit stelsel en zijn waterput bereiken. Dit gangenstelsel dat ook wel ‘ancienne brasserie’ werd genoemd, is tegenwoordig niet meer toegankelijk. De trap werd waarschijnlijk met een laag aarde bedekt en zou ooit nog eens kunnen worden vrij gelegd. [1]
[1] Wie meer wil weten over het fort Sint Pieter, kan informatie vinden in Fort Sint Pieter, deel 65 van de reeks Maastrichts Silhouet, verkrijgbaar via de boekhandel en via www.historischereeksmaastricht.nl.