Voorbereidingen
In verband met dreigend oorlogsgevaar kreeg het Rode Kruis begin 1938 opdracht in Maastricht een ‘Territoriaal Ziekenhuis’ in te richten. In de Theresiaschool in het Wittevrouwenveld, werd deze instelling in september 1938 voor het eerst in staat van paraatheid gebracht. Nadat in augustus 1939 de algehele mobilisatie in Nederland was uitgeroepen, werd het hospitaal verder vervolmaakt, onder andere door het inrichten van een operatiekamer en keukens.[1]
De meidagen van 1940
Toen op 10 mei 1940 het oorlogsgeweld rond Maastricht daadwerkelijk losbarstte, konden de meeste medewerkers en vrijwilligers het hospitaal niet meer bereiken omdat in alle vroegte de bruggen over de Maas waren opgeblazen. De vijf aan het hospitaal verbonden artsen, waren er gelukkig wel. Om zes uur ’s morgens werd als eerste een kind binnen gebracht dat door een verdwaalde kogel in de schouder was geraakt. Zeven burgers, vier Nederlandse en 25 Duitse militairen zouden die dag nog volgen, er werd 28 maal operatief ingegrepen.
Het op de westoever van de Maas aanwezige personeel verzamelde zich in het Rode Kruisgebouw aan de Markt, daar werd om half zeven een eerste gewonde Nederlandse militair, luitenant Van der Harst, binnen gebracht. De transportkolonne van het Rode Kruis was de hele dag in de weer met het ophalen van gewonden aan de Belgische grens, die vervolgens naar ziekenhuis Calvariënberg werden gebracht. In de nacht van 10 op 11 mei zouden daar al omstreeks vierhonderd gewonden zijn gearriveerd. In verband met dit grote aantal werd de volgende dag in de muziekschool aan de Lenculenstraat een lazaret voor lichtgewonden in gebruik genomen. Het hospitaal in het Wittevrouwenveld bleef ook in gebruik en ontving op 11 en 12 mei respectievelijk 29 en 68 patiënten waaronder inmiddels ook een aanzienlijk aantal Belgische militairen. De Duitse overheid liet evenwel op 13 mei weten deze instelling exclusief in gebruik te nemen voor eigen gewonden.
Gewonde krijgsgevangenen
Het Rode Kruis besloot daarop in overleg met de Duitsers haar hospitaal over te brengen naar het Jezuïetenklooster aan de Tongersestraat en zich te concentreren op gewonde krijgsgevangenen. Op 15 mei werd nog een derde ziekenhuis ingericht in het klooster van de zusters van de Heilige Carolus Borromaeus op de Kommel. Achttien geïnterneerde Belgische en twee Franse artsen alsmede een twintigtal krijgsgevangen hospitaalsoldaten werden ingezet in de verzorging van de gewonden die voorlopig bleven toestromen. Met name de Belgische hospitalen in de nabijheid van het front waren overbelast en stuurden velen door naar Maastricht. Op 16 mei kwamen de eerste Marokkaanse en Algerijnse militairen in Franse dienst aan. Vier dagen later werd gemeld dat er zeshonderd gewonden en hondervijftig man personeel te voeden waren en eind mei werd een vierde hospitaal in het klooster van de zusters Franciscanessen aan de Capucijnengang geopend.
Hoog bezoek
Koningin Elisabeth van België bezocht het Jezuïetenklooster op 10 juni en trof daar duizend gewonden en 225 personeelsleden aan. Diezelfde dag arriveerden drie chirurgen en dertien verpleegsters uit Den Haag en 16 juni zouden nog eens drie sergeants en 27 soldaten van de militair-geneeskundige dienst de gelederen komen versterken.
Voeding, geneesmiddelen, verbandmateriaal en andere benodigdheden moesten voortdurend met veel gevoel voor improvisatie worden bemachtigd of gevorderd. De oorlogsomstandigheden zorgden immers voor algehele schaarste. Eind mei werd de bevolking van Maastricht opgeroepen dekens beschikbaar te stellen en in juni werd een initiatief genomen waarbij pastoors in de omliggende dorpen dagelijks levensmiddelen inzamelden die door medewerkers van het Rode Kruis werden opgehaald.
De balans
Toen het Rode Kruis eind juli 1940 de balans opmaakte, kon worden vastgesteld dat er ongeveer drieduizend patiënten werden opgenomen met in totaal meer dan 43.000 verpleegdagen. Slechts 41 patiënten kwamen in die periode te overlijden.
Naschrift januari 2024
Via werkgroeplid Lidwien van den Boorn verkreeg de Werkgroep Schuilen in Maastricht … in januari 2024 maar liefst 35 foto´s betreffende dit hospitaal en het bezoek van de Belgische koningin. De foto´s zijn een geschenk van mevrouw C. Schreinemacher. Haar moeder, mevrouw A. Gadiot, was in 1940 als verpleegster werkzaam in het Rode Kruis hospitaal in het Jezuïetenklooster op de Tongersestraat. De mensen die in het hospitaal werkten, kregen uit dankbaarheid een op naam gestelde oorkonde waarin de afdeling Maastricht van het Rode Kruis dankbaarheid betuigde voor hun ´bereidvaardige naastenliefde´. De werkgroep mocht ook deze oorkonde op naam van mevrouw Gadiot ontvangen en bezit al twee andere exemplaren ervan.
Mevrouw Schreinemacher heeft ook enkele herinneringsmedailles van het Rode Kruis uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog overgedragen aan de werkgroep.
Hierbij laat ik enkele van de 35 foto´s zien. Een van de genoemde oorkondes volgt later.
[1] Dit artikel is gebaseerd op:
Rapport der werkzaamheden van de afdeeling Maastricht en omstreken van het Nederlandsche Roode Kruis van 10 mei – 26 juli 1940 (stadsbibliotheek Maastricht).
E. van Emstede, Verslag der gebeurtenissen voorafgaande aan de oprichting , alsmede de oprichting en de eerste dagen van het bestaand van het hulphospitaal Muziekschool Maastricht, Roermond 30 mei 1940, GAM Secretarie 1.842.11.
Limburger Koerier 25 juni, 1 augustus, 2 augustus, 13 augustus en 16 augustus 1940.